Với những giá trị đặc biệt, năm 2013, Thủ tướng Chính phủ đã xếp hạng Khu di tích nhà Trần tại Đông Triều là di tích quốc gia đặc biệt. Ảnh TITC

Du khách đến Đông Triều không thể bỏ qua am Ngọa Vân, là nơi ở, tu hành cuối đời và nhập Niết Bàn của Phật hoàng Trần Nhân Tông. Am Ngọa Vân nằm trên núi Bảo Đài, ở độ cao 600m so với mực nước biển, thuộc thôn Tây Sơn, xã Bình Khê, thị xã Đông Triều ngày nay. Am có địa thế đẹp, tựa lưng vào đỉnh Ngọa Vân mây phủ, có hai dãy núi ôm vòng hai bên, phía trước có ngọn núi nhỏ làm án, phía xa là thung lũng với dòng sông Cầm uốn quanh. Trong am có bệ thờ, trên đặt tượng đồng Phật hoàng Trần Nhân Tông trong tư thế nhập Niết Bàn. Sát cạnh am ngay phía trước còn có Phật hoàng tháp lưu giữ một phần xá lợi của Phật hoàng.

Du khách trải nghiệm trekking lên am Ngọa Vân. Ảnh TITC

Theo tài liệu lịch sử, tháng 11 năm 1308, Phật hoàng Trần Nhân Tông đã nhập Niết Bàn; các thế hệ sau của Thiền phái Trúc Lâm đã xây dựng lại am Ngọa Vân để thờ cúng Phật hoàng, đồng thời cũng xây dựng chùa Ngọa Vân để thờ Phật và thực hiện việc hành đạo. Đến thời Hậu Lê, chùa Ngọa Vân được tôn tạo và hoàn thiện về mặt kiến trúc. Ngày nay, chùa Ngọa Vân đã được trùng tu phía trước, là một trong những công trình kiến trúc gắn liền với am Ngọa Vân. Chùa hình chữ Nhị gồm hai tòa Tiền đường và Hậu đường nối với nhau. Dưới chân núi cũng có nhiều di tích cảnh quan thu hút sự quan tâm của du khách như rừng già Tàn Lọng, phủ Am Trà, Đô Kiệu, Thông Đàn, Đá Chồng, Ba Bậc… được kết nối với nhau bằng một con đường uốn lượn chạy dần lên đỉnh núi. Lễ hội am Ngọa Vân diễn ra từ mùng 9 tháng Giêng đến hết tháng 3 âm lịch hàng năm với nhiều nghi lễ quan trọng như lễ hội khai xuân, lễ cầu quốc thái dân an…

Tam quan đền An Sinh. Ảnh TITC

Trong khu vực Đông Triều còn có Thái miếu nhà Trần. Thái miếu còn có tên gọi khác là đền Thái, nằm trên một quả đồi thấp xã An Sinh. Khởi nguyên, đây chính là Tiên miếu, do An Sinh Vương Trần Liễu xây dựng vào khoảng nửa đầu thế kỷ XIII, thờ tổ tiên nhà Trần và Trần Thừa. Về sau, bài vị của các vua Trần được đưa về đây thờ cúng và Tiên miếu được đổi thành Thái miếu. Thời Nguyễn, di tích bị tàn phá, nên dân làng đã xây dựng lại một ngôi đình, gọi là đình Đốc Trại, thờ 8 vị vua Trần và được triều đình sắc phong là Thành hoàng của làng Đốc Trại. Trải qua thời gian dài bị thiên nhiên hủy hoại, tàn phá, đền chỉ còn là phế tích. Năm 1993, nhân dân trong vùng xây dựng lại ngôi đền nhỏ như ngày nay để thờ phụng. Trong đền đặt bài vị thờ và đặt tên chữ là “Đại Vương đền”, thể hiện lòng tôn kính và là sự tri ân của người dân địa phương đối với các vua Trần.

Địa điểm gốc của Thái miếu vẫn còn mang giá trị lịch sử. Ảnh TITC

Đền An Sinh (có được gọi là Điện An Sinh), toạ lạc trên một đồi đất thuộc địa bàn thôn Trại Lốc, xã An Sinh. Theo sách Trần Triều Thánh tổ các xứ địa đồ, đền An Sinh được xây dựng vào thời Trần, thờ 5 vị hoàng đế nhà Trần, có mặt bằng kiến trúc hình chữ “Công”, gồm bái đường, ống muống và hậu cung. Đến thời Nguyễn, điện được xây dựng lại theo bố cục hình chữ “Tam”, thờ 8 vị hoàng đế nhà Trần. Bên cạnh đền có hai miếu nhỏ, để thờ bà Hoàng và Khổng Tử, xung quanh có thành rộng bao bọc, phía trước cửa có bia nhỏ đề “Hạ mã” và “Tiêu diệc”. Đền An Sinh ngày nay có diện tích hơn 1000m2, mặt bằng kiến trúc dạng chữ “Công”, gồm 5 gian tiền đường, một toà trung điện và 5 gian 2 chái hậu cung. Đền được xây dựng với kết cấu hai tầng tám mái, các bộ vì kèo dạng chồng rường, giá chiêng. Đền còn là nơi thờ Trần Hưng Đạo, Công đồng, Sơn thần, Thổ địa. Trong khuôn viên đền hiện còn lưu giữ rất nhiều hiện vật có giá trị cùng vật trang trí kiến trúc bằng đất nung có khung niên đại khoảng thế kỷ XIV- XVIII như bia đá, mảnh tháp, gạch, ngói, linh thú…

Du khách tham quan am Ngọa Vân. Ảnh TITC

Trên thực tế, cuối thế kỷ XIV, nhiều lăng mộ của vua Trần được xây dựng hoặc di chuyển về Đông Triều. Cùng với việc xây dựng lăng mộ, triều đình nhà Trần còn xây dựng đền, miếu để thờ cúng các bậc tiên đế, cùng nhiều công trình kiến trúc tôn giáo để phục vụ cho việc tu hành, giảng đạo. Vì thế, nơi đây đã trở thành một vùng “thánh địa” linh thiêng, nơi tập trung nhiều kiến trúc độc đáo mang đậm dấu ấn của triều đại nhà Trần.  Đông Triều còn được xem như là một trong những trung tâm lịch sử, văn hoá đặc biệt tiêu biểu, là “Trung tâm Phật giáo” của nước Đại Việt dưới thời Trần. Ngoài am Ngọa Vân, Thái miếu khu vực Đông Triều còn có Lăng Tư Phúc (lăng Vua Trần Thái Tông và Trần Thánh Tông); Thái Lăng (lăng Vua Trần Anh Tông và Thuận Thánh Bảo Từ Hoàng hậu); Mục lăng (lăng Vua Trần Minh Tông); Ngải Sơn lăng (lăng Vua Trần Hiến Tông); Phụ Sơn lăng (lăng Vua Trần Dụ Tông); Nguyên lăng (lăng Vua Trần Nghệ Tông); Hy Lăng (hay còn gọi là Đồng Hy lăng, lăng mộ giả của Vua Trần Duệ Tông và Trần Thuận Tông). Cùng với đó là chùa Hồ Thiên (Trù Phong tự); chùa Quỳnh Lâm; chùa Trung Tiết (chùa Tuyết); chùa - quán Ngọc Thanh; am Mộc Cảo...; các công trình đều được xây dựng phục vụ các mục tiêu thờ cúng, trông nom, truyền bá phật pháp liên quan đến triều Trần.

Bên trong am Ngọa Vân thờ Phật hoàng Trần Nhân Tông. Ảnh TITC

Bên cạnh giá trị về kiến trúc, Khu di tích lịch sử nhà Trần tại Đông Triều còn lưu giữ khá nhiều di vật, cổ vật có giá trị về lịch sử, văn hóa và khoa học; lưu giữ và duy trì nhiều sinh hoạt văn hóa dân gian độc đáo gắn với lịch sử vùng đất, tiêu biểu là lễ hội đền An Sinh, lễ hội chùa Quỳnh Lâm, chùa - quán Ngọc Thanh... Với những giá trị đặc biệt của Khu di tích, năm 2013, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định xếp hạng Di tích lịch sử Khu di tích nhà Trần tại Đông Triều (huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh) là Di tích quốc gia đặc biệt.

Du khách tham quan chùa Quỳnh Lâm. Ảnh TITC

Trung tâm Thông tin du lịch